Trong bối cảnh kinh tế tư nhân Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức do khoảng trống pháp lý và môi trường chính sách không ổn định, việc hoàn thiện khung pháp lý được coi là yếu tố quyết định nhằm giúp doanh nghiệp tư nhân phát triển bền vững.
Mục lục
Khoảng trống pháp lý: Cản trở sự phát triển của doanh nghiệp
Tại các phiên đối thoại địa phương trong khuôn khổ Diễn đàn Kinh tế tư nhân 2025, nhiều doanh nghiệp đã bày tỏ lo ngại về sự phức tạp trong các thể chế và thủ tục hành chính hiện hành. Đặc biệt, sự chồng chéo giữa các quy định trong Luật Đất đai, Luật Đầu tư, Luật Xây dựng và Luật Bảo vệ môi trường đang gây khó khăn cho doanh nghiệp, làm kéo dài thời gian xử lý và tăng chi phí tuân thủ.
Sự thiếu đồng nhất và rõ ràng trong hệ thống pháp luật đã khiến niềm tin của cộng đồng doanh nghiệp bị suy giảm. Đây là những rào cản đáng lo ngại, đặc biệt đối với các doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ. Họ là những đối tượng dễ gặp phải rủi ro pháp lý, nhất là trong bối cảnh mối quan hệ kinh tế – thương mại còn tiềm ẩn nguy cơ bị hình sự hóa.
Bên cạnh đó, cơ chế phản hồi chính sách từ doanh nghiệp còn tồn tại nhiều lỗ hổng. Nhiều hiệp hội ngành nghề chưa xây dựng được kênh “tư vấn pháp lý thường trực” và tình trạng “trên nóng, dưới lạnh” vẫn hiện hữu tại một số địa phương, tạo ra sự bất công trong môi trường đầu tư. Đặc biệt, tình trạng thiếu rõ ràng trong khung pháp lý đối với tài sản số, dữ liệu và sản phẩm trí tuệ đã khiến doanh nghiệp không thể tận dụng được những cơ hội phát triển mới.
Chi phí tuân thủ: Gánh nặng đè nặng lên doanh nghiệp
Tại Hội thảo về các yếu tố cản trở và kiến nghị hoàn thiện thể chế, TS. Phan Đức Hiếu – Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế Quốc hội đã chỉ ra rằng chi phí tuân thủ pháp luật đang trở thành gánh nặng lớn đối với doanh nghiệp và làm giảm khả năng cạnh tranh của khu vực tư nhân. Ông nhấn mạnh năm nhóm bất lợi chủ yếu, trong đó nổi bật là sự chồng chéo giữa các văn bản quy phạm.
Để tháo gỡ những khó khăn này, ông Hiếu đề xuất việc xây dựng bộ tiêu chí pháp lý đồng bộ với sự tham gia của các chuyên gia và doanh nghiệp. Ông cũng kêu gọi thành lập một Ủy ban cải cách thể chế thường trực, giao cho Bộ Tư pháp đảm nhận vai trò phản biện và rà soát độc lập về các vấn đề pháp lý hiện hành.
Nâng cao năng lực thực thi: Giải pháp quan trọng cho doanh nghiệp
Ông Nguyễn Duy Lãm – Chủ tịch Hiệp hội Pháp chế doanh nghiệp đã nhấn mạnh rằng hai trụ cột quan trọng đối với doanh nghiệp hiện nay là đào tạo nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ thực thi và cải cách thể chế. Ông cho rằng việc đơn giản hóa thủ tục hành chính là cần thiết, nhưng bên cạnh đó, cần có sự nâng cao đạo đức công vụ để tránh tình trạng “ngáng chân” doanh nghiệp.
Mới đây, Bộ Chính trị cũng đã ban hành Nghị quyết số 68-NQ/TW nhấn mạnh vai trò của kinh tế tư nhân. Nghị quyết yêu cầu rà soát và sửa đổi hệ thống pháp luật với vai trò là kiến tạo phát triển. Điều này cho thấy sự cam kết của chính phủ trong việc hỗ trợ doanh nghiệp tư nhân.
Cũng theo ông Lãm, việc truyền thông chính sách cần được đẩy mạnh hơn nữa để giúp doanh nghiệp hiểu và áp dụng đúng quy định, từ đó tránh được rủi ro pháp lý. Hơn nữa, các chính sách hỗ trợ cũng cần mở rộng hơn, đặc biệt là trong việc chuyển đổi mô hình kinh doanh, tiếp cận vốn và nguồn lực đất đai.
Đổi mới tư duy quản lý: Giải quyết điểm nghẽn trong kinh tế tư nhân
GS.TS. Võ Khánh Vinh – nguyên Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam đã chỉ ra rằng, những hạn chế của khu vực kinh tế tư nhân không chỉ xuất phát từ khung pháp luật mà còn do tư duy quản lý. Ông mô tả đây là các “điểm nghẽn đa tầng”, bao gồm “nghẽn tư duy” và “nghẽn thể chế”. Ông cho rằng cần xây dựng bộ tiêu chí đánh giá toàn diện cho các vấn đề liên quan đến quy trình hành chính, quản trị, nhân lực và hiệu quả thực thi.
Theo ông Vinh, một bộ tiêu chí như vậy sẽ là công cụ quan trọng giúp đo lường và điều chỉnh chính sách, từ đó tạo ra một môi trường đầu tư minh bạch và bền vững cho các doanh nghiệp.
Hoàn thiện khung pháp lý cho đổi mới sáng tạo
Đối với lĩnh vực khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, ông Nguyễn Hồng Phong – Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Khoa học và Công nghệ Việt Nam đã chỉ ra rằng hơn 60% mô hình khởi nghiệp tại Việt Nam hiện chưa có khung pháp lý rõ ràng. Ông cho rằng thực trạng “pháp luật chạy theo thực tiễn” làm cho các cơ hội đổi mới đang bị bỏ lỡ và rủi ro gia tăng.
Ông Phong nêu ra năm hạn chế lớn trong lĩnh vực này, bao gồm chu kỳ lập pháp chậm, thiếu cơ chế sandbox ngoài lĩnh vực fintech, quy định cứng nhắc và sự kết nối yếu với cộng đồng doanh nghiệp. Để khắc phục, ông đề xuất xây dựng một khung pháp lý linh hoạt và tiên liệu, bao gồm việc thiết lập sandbox đa lĩnh vực và tăng cường nhận thức thông qua đào tạo.
Theo PGS.TS. Đinh Dũng Sỹ – Chuyên gia pháp luật, chính sách phát triển kinh tế tư nhân cần phải tập trung đúng đối tượng. Ông nhấn mạnh rằng không chỉ đơn giản hóa thủ tục và giảm chi phí, mà còn tạo ra hành lang pháp lý khuyến khích đổi mới sáng tạo và ứng dụng công nghệ.
Tóm lại
Những rào cản pháp lý và chính sách đang cản trở sự phát triển bền vững của kinh tế tư nhân tại Việt Nam. Việc hoàn thiện hệ thống pháp luật, tạo ra khung khổ minh bạch và đồng bộ là điều cần thiết. Chỉ khi môi trường kinh doanh công bằng, chi phí tuân thủ giảm và đổi mới sáng tạo được khuyến khích, khu vực tư nhân mới có thể phát huy hết tiềm năng của mình.
