Sau nhiều năm bảo vệ doanh nghiệp gặp khó khăn tài chính, Nhật Bản đã chính thức thực hiện những biện pháp siết chặt chính sách tiền tệ nhằm thanh lọc thị trường doanh nghiệp. Điều này được thể hiện qua các quyết định quan trọng từ Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BOJ) và các quy định mới nhằm thúc đẩy sự cạnh tranh và hiệu quả trong nền kinh tế.
Mục lục
Lãi suất tăng sau 17 năm duy trì ở mức thấp
Vào tháng 3 năm 2024, BOJ đã quyết định nâng lãi suất lần đầu tiên sau 17 năm giữ lãi suất ở mức siêu thấp. Quyết định này được đưa ra trong bối cảnh giá cả tăng cao, tăng trưởng kinh tế có dấu hiệu cải thiện và nhà chức trách đang tìm cách làm sạch thị trường doanh nghiệp bằng cách loại bỏ các đơn vị yếu kém.
Sở Giao dịch Chứng khoán Tokyo cũng yêu cầu các doanh nghiệp niêm yết không hiệu quả phải tăng lợi nhuận và tích cực trao đổi với nhà đầu tư. Bên cạnh đó, Quốc hội Nhật Bản đã thông qua luật mới để đơn giản hóa thủ tục tái cấu trúc các doanh nghiệp và khuyến khích việc chuyển giao tài sản từ các đơn vị hoạt động kém đến những người quản lý phù hợp hơn.
Giảm số lượng doanh nghiệp “zombie”
Có một tín hiệu tích cực là số lượng doanh nghiệp được xếp vào diện “zombie” đã lần đầu giảm nhẹ sau bảy năm tăng trưởng hoặc duy trì ổn định. Tuy nhiên, có một thực tế khó khăn là trong năm tài khóa kết thúc vào tháng 3, Nhật Bản đã ghi nhận 10.070 vụ phá sản, tăng 13% – mức cao nhất kể từ năm 2014. Hầu hết các công ty phá sản đều là doanh nghiệp nhỏ và vừa, và chưa gây ra làn sóng sa thải quy mô lớn. Một lý do cũng đáng lưu ý là thị trường lao động Nhật Bản đã gặp phải tình trạng thiếu hụt nhân sự kéo dài, làm cho việc tìm kiếm việc làm mới đối với người lao động trở nên dễ dàng hơn.
Mặc dù có những tín hiệu tích cực, nhưng rủi ro xã hội vẫn hiện diện. Giáo sư Yasuo Goto từ Đại học Seijo cảnh báo rằng “một nhóm công ty thắng thế chiếm tỷ trọng quá nhỏ so với phần còn lại có thể gây mất ổn định kinh tế – xã hội”. Ông cũng nhấn mạnh rằng cần có những sự “tái sinh lành mạnh” cho nền kinh tế Nhật Bản.
Khái niệm “doanh nghiệp zombie”
Khái niệm doanh nghiệp “zombie” lần đầu xuất hiện trong một nghiên cứu của ba giáo sư kinh tế vào năm 2008, khi mà nhiều công ty tại Nhật Bản tồn tại nhờ vào lãi suất cực thấp và các chính sách hỗ trợ tài chính. Sau khi “bong bóng” tài sản vỡ vào cuối thập niên 1980, Nhật Bản đã hạ lãi suất gần như về 0%. Kể từ đó, một số lượng lớn doanh nghiệp chỉ đủ tiền để trả lãi mà không có khả năng cải thiện tình hình tài chính cơ bản.
Theo ước tính vào năm 2010, gần 1/5 doanh nghiệp Nhật Bản đang sống nhờ vào cứu trợ hoặc cơ chế tín dụng nương tay. Văn hóa doanh nghiệp của Nhật Bản, coi trọng danh dự và sự liên kết lâu dài giữa chủ doanh nghiệp với người lao động, đã khiến nhiều chủ doanh nghiệp không muốn đóng cửa công ty, khác với tinh thần chấp nhận phá sản và làm lại ở Mỹ. Chuyên gia tư vấn doanh nghiệp Kazuyoshi Komiya đã chỉ ra rằng Nhật Bản đã quá bảo bọc những doanh nghiệp yếu kém này.
Tác động thực tế tại địa phương
Hệ quả của sự bảo bọc này có thể thấy rõ tại khu nghỉ dưỡng Zao Onsen ở tỉnh Yamagata, nơi tổ hợp Zao Center Plaza bao gồm suối nước nóng, nhà trọ và nhà hàng đã phá sản gần hai năm trước. Khu tổ hợp giờ đây chỉ còn lại là bãi đất trống sau khi các công trình bị tháo dỡ, để lại khoảng 1 tỷ yen nợ chưa thanh toán. Cựu quản lý Masaru Funami cho biết: “Gánh nặng trả nợ quá lớn. Cơ sở chỉ có lãi trong hai tháng mỗi năm và không thể tăng giá đủ để bù đắp chi phí… Cuối cùng, buông tay là một quyết định đúng lúc”.
Gần đó, gia đình Sato, chủ ryokan Yoshidaya có lịch sử hơn 200 năm và khách sạn Oak Hill với 30 phòng, đang gặp khó khăn khi tình hình du lịch khu vực giảm một nửa so với đỉnh điểm 2 triệu du khách một năm. Họ phải hạ giá phòng xuống còn khoảng 6.000 yen mỗi đêm để giữ khách, trong khi doanh thu chỉ đủ trả lãi khoản vay 600 triệu yen mà chưa lấy được gốc.
Tháng 4 năm 2024, đại diện ngân hàng thông báo chính sách mới của công ty mẹ Jimoto Holdings, họ sẽ không tiếp tục cấp vốn cho các doanh nghiệp không có khả năng sinh lời. Gia đình Sato quyết định nộp đơn phá sản với khoản nợ lên đến 597 triệu yen. Bà Chigusa, người thừa kế, gọi đó là quyết định “đáng tự hào và cần thiết”.
Gợi mở tương lai từ sự chuyển giao
Tài sản của gia đình Sato đã được gia đình Okazaki, chủ hệ thống ryokan Takamiya có lịch sử từ thế kỷ 18, mua lại từ ngân hàng. Mức giá cụ thể không được công bố, nhưng theo Yuki Sato, mức giá này chỉ là một phần của khoản nợ. Ông Hiroto Okazaki đầu tư thêm 25 triệu yen để nâng cấp và đổi tên khách sạn thành Onsen and Stay Oak Hill, nhấn mạnh vào suối nước nóng.
Khách sạn đã được thay đổi nhiều khía cạnh, từ việc thay nệm futon bằng giường hiện đại cho đến việc chuyển sang phục vụ bữa sáng buffet để giảm chi phí. Ông Okazaki khẳng định rằng họ biết cách chạy bộ hiệu quả hơn và làm mới nơi này để phục vụ đúng đối tượng khách hàng. Đó là một khái niệm hồi sinh rõ rệt với mục tiêu doanh thu 195 triệu yen trong năm nay và biên lợi nhuận 30%.
Yuki Sato tiếp tục làm việc tại cơ sở mới với lương khoảng 250.000 yen mỗi tháng, thấp hơn mức thu nhập bình quân quốc gia nhưng bù lại, anh có chỗ ở gần và nhiều bữa ăn miễn phí. Một phần không gian của đại sảnh đã được cải tạo thành quán cà phê để thu hút thêm khách.
Trong khi bà Chigusa tiếp tục làm việc, duy trì thói quen dậy sớm để nấu bữa sáng cho nhân viên và tiễn khách, cô đã phải trả lại chiếc xe điện thuê và mua một chiếc xe van cũ với giá 30.000 yen để di chuyển hàng ngày.
Tóm lại
Nhật Bản đang trải qua một giai đoạn chuyển mình mạnh mẽ trong chính sách kinh tế, với những biện pháp thắt chặt chính sách tiền tệ và cắt giảm số lượng doanh nghiệp yếu kém. Các bước đi này không chỉ nhằm cải thiện hiệu quả kinh tế mà còn hướng tới việc xây dựng một nền tảng vững mạnh hơn cho tương lai của các doanh nghiệp Nhật Bản.
