Trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu đang đối mặt với chuyển động nhanh chóng từ chuyển đổi số, cách mạng công nghiệp lần thứ tư, và yêu cầu phát triển xanh, bền vững, vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước càng cần được cụ thể hóa và phát huy đúng tầm. Điều này không chỉ đòi hỏi các điều chỉnh về tổ chức và cơ chế vận hành mà còn một cách tiếp cận mới, toàn diện và thực chất về nhận thức và thiết kế thể chế.
Mục lục
Định hướng phát triển kinh tế nhà nước
Tại Hội nghị toàn quốc quán triệt và triển khai Nghị quyết 66-NQ/TW và 68-NQ/TW vào ngày 18/5/2025, Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh rằng “Chuyển đổi mô hình tăng trưởng phải dựa trên khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và trí tuệ nhân tạo.” Đây là định hướng quan trọng, nêu rõ vai trò tiên phong cho khu vực kinh tế nhà nước trong các lĩnh vực chiến lược và có tính dẫn dắt.
Cùng ngày, Thủ tướng Phạm Minh Chính cũng nhấn mạnh sự cần thiết phải “sắp xếp để vốn nhà nước được quản lý và phát triển tốt nhất”. Việc đề xuất các giải pháp mang tính đột phá để nâng cao hiệu quả và phát huy vai trò của kinh tế nhà nước hiện nay không chỉ có ý nghĩa cải cách tổ chức mà còn là yếu tố quyết định trong quá trình phát triển đất nước.
Cải cách thể chế và tổ chức thực thi
Để kinh tế nhà nước thực hiện vai trò chủ đạo trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, việc cải cách mạnh mẽ cả về thể chế và cơ chế tổ chức thực thi là điều kiện tiên quyết. Chuyển từ quản lý doanh nghiệp nhà nước như những đơn vị hành chính sang tái cấu trúc tư duy quản trị, từ “quản lý doanh nghiệp” sang “quản trị tài sản quốc gia” là nhiệm vụ cần thiết.
Ba đột phá chính trong cải cách
- Thiết lập hệ thống quản trị tài sản quốc gia hiện đại: Nhà nước cần xây dựng một “bảng cân đối tài sản quốc gia” thống nhất, trong đó tất cả tài sản công được định danh rõ ràng, số hóa, phân loại và định giá theo cơ chế thị trường.
- Xây dựng thiết chế chuyên trách về quản trị tài sản công: Thay vì tái lập một cơ quan quản lý vốn nhà nước, cần thiết lập một đầu mối chuyên môn cao trong nội bộ Bộ Tài chính, hoặc thí điểm mô hình “Tổng công ty Đầu tư Tài sản Quốc gia”.
- Kinh tế nhà nước đi đầu trong đổi mới mô hình tăng trưởng: Khu vực này cần tập trung vào những lĩnh vực mà tư nhân chưa sẵn sàng tham gia, như công nghệ lõi, năng lượng tái tạo, và hạ tầng số, từ đó thể hiện vai trò dẫn dắt phát triển.
Hệ sinh thái thể chế: Yếu tố quyết định cho hiệu quả
Vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước sẽ không thể thực hiện nếu thiếu một hệ sinh thái thể chế phù hợp. Cần một cấu trúc thể chế “ba chân vạc”: pháp luật minh bạch, tổ chức thực thi chuyên nghiệp, và cơ chế giám sát hiện đại.
Yêu cầu pháp lý rõ ràng
Hệ thống pháp lý hiện tại vẫn còn tản mạn và thiếu khung định hướng thống nhất. Cần ban hành một “Luật Quản trị tài sản quốc gia” để quy định rõ ràng ranh giới và chuẩn mực hành vi giữa tài sản đưa vào sản xuất kinh doanh và tài sản thuộc công ích.
Chuyên nghiệp hóa tổ chức thực thi
Cần thiết lập các đầu mối chuyên trách với chức năng rõ ràng, thay vì cơ cấu quản lý vốn theo kiểu hành chính. Doanh nghiệp nhà nước cũng cần được cổ phần hóa hoặc cơ cấu lại theo mô hình công ty đại chúng với sự giám sát chặt chẽ từ các tổ chức độc lập.
Cơ chế giám sát hiện đại
Giám sát kinh tế nhà nước không chỉ dừng lại ở kiểm tra định kỳ mà cần được nâng cấp thành một hệ thống cảnh báo chiến lược, có khả năng đo lường hiệu quả đầu tư tài sản công theo thời gian thực. Việc kết nối thông tin giữa các cơ quan giám sát cũng là điều cần thiết.
Đổi mới sáng tạo trong khu vực kinh tế nhà nước
Để giữ vai trò “chủ đạo”, khu vực kinh tế nhà nước cần trở thành nguồn động lực đổi mới mạnh mẽ nhất, với khả năng dẫn dắt mô hình phát triển mới.
Ưu tiên đầu tư vào lĩnh vực chiến lược
Kinh tế nhà nước cần đi đầu trong các lĩnh vực như năng lượng tái tạo, công nghệ bán dẫn và trí tuệ nhân tạo. Cần hình thành các quỹ đầu tư chiến lược thuộc sở hữu nhà nước để thu hút đầu tư vào những dự án tiềm năng.
Tái cấu trúc doanh nghiệp nhà nước
Doanh nghiệp nhà nước cần thoát khỏi tư duy làm ăn ngắn hạn và được thiết kế lại như “doanh nghiệp kiến tạo” để tích cực nghiên cứu, thử nghiệm mô hình mới và sản phẩm mới. Chính phủ cũng cần quy định tỷ lệ tối thiểu ngân sách R&D trong doanh nghiệp nhà nước.
Phát triển hạ tầng dữ liệu
Dữ liệu do nhà nước nắm giữ cần được số hóa và mở rộng quyền truy cập cho các doanh nghiệp khởi nghiệp và khu vực tư nhân, từ đó biến tài sản dữ liệu thành nền tảng đổi mới toàn xã hội.
Tạo lập môi trường cạnh tranh công bằng
Kinh tế nhà nước không thể giữ vai trò chủ đạo nếu không góp phần xây dựng một thị trường lành mạnh, cạnh tranh công bằng.
Chấm dứt cơ chế “vừa đá bóng, vừa thổi còi”
Kinh tế nhà nước chỉ có thể phát huy vai trò khi chức năng quản lý nhà nước được tách bạch rõ ràng. Cần thiết lập cơ chế độc lập cho quản lý tài sản công để tránh mâu thuẫn lợi ích.
Xây dựng luật lệ nghiêm minh
Mọi doanh nghiệp đều phải tuân thủ cùng một hệ quy tắc về thuế, đầu tư, đấu thầu, và trách nhiệm xã hội, tạo dựng môi trường cạnh tranh công bằng.
Chuyển sang mô hình hợp tác
Các doanh nghiệp nhà nước cần được định hướng phát triển theo mô hình “dẫn dắt chuỗi giá trị”, hỗ trợ phát triển các doanh nghiệp vệ tinh và không cạnh tranh không lành mạnh.
Đổi mới cơ chế đo lường hiệu quả
Thiếu cơ chế đo lường hiệu quả rõ ràng và hệ thống giám sát thực chất sẽ khiến kinh tế nhà nước chưa thể hiện rõ vai trò chủ đạo.
Chuyển sang đánh giá theo đầu ra
Các chỉ số cần thiết phải bao gồm hiệu quả sử dụng vốn, mức độ đóng góp vào tăng trưởng GDP, và khả năng dẫn dắt đổi mới sáng tạo.
Thiết lập hệ thống giám sát độc lập
Sự minh bạch trong thông tin tài chính và hiệu quả hoạt động cần được coi là nghĩa vụ bắt buộc của mọi doanh nghiệp nhà nước.
Áp dụng công nghệ số
Tài sản quốc gia cần được số hóa và gắn mã quản lý để giúp cơ quan giám sát có thể đánh giá rủi ro và phát hiện dấu hiệu thất thoát.
Tóm lại, kinh tế nhà nước, nếu được tái định hình theo tinh thần mới và phương thức vận hành mới, hoàn toàn có thể trở thành trụ cột cho một Việt Nam tự cường, đổi mới và phát triển phồn vinh trong thế kỷ XXI.
